انگومک مرکبات، یک بیماری عفونی و واگیر مرتبط با باکتری‌ها است که می‌تواند در درختان مرکبات مختلف، از جمله نارنگی، پرتقال، لیمو و ماندارین، آسیب وارد کند. این بیماری توسط باکتری‌هایی از گروه “Candidatus Liberibacter” ایجاد می‌شود. دو گونه اصلی از این باکتری‌ها به نام‌های “Candidatus Liberibacter asiaticus” و “Candidatus Liberibacter americanus” عامل اصلی انگومک مرکبات هستند.
تاریخچه انگومک مرکبات
انگومک مرکبات یک بیماری قدیمی است که به مرور زمان در مناطق مختلف جهان شناسایی شده است. این بیماری اولین بار در سال ۱۶۴۶ گزارش شده است، اما تحقیقات و شناسایی‌های دقیق‌تر در دهه‌های اخیر به فهم بهتری از علت و مکانیسم‌های این بیماری کمک کرده‌اند.
در طول تاریخ، انگومک مرکبات در مناطق مختلف جهان گزارش شده است و از فرانسه، ایتالیا، کشورهای حاشیه دریای مدیترانه، آفریقای جنوبی، استرالیا، آمریکا، کوبا، پاراگوئه، برزیل، پورتوریکو و مکزیک نیز گزارش‌های مربوط به این بیماری موجود است. انگومک مرکبات به تدریج به عنوان یکی از بزرگترین تهدیدها در صنعت مرکبات جهان شناخته شده است.
پیشرفت‌های تکنولوژی و روش‌های تشخیصی در دهه‌های اخیر، این امکان را فراهم کرده‌اند تا علل و مکانیسم‌های این بیماری به صورت دقیق‌تری مورد مطالعه قرار گیرند. با توجه به اهمیت اقتصادی مرکبات به عنوان محصولات کشاورزی در مناطق مختلف، تلاش‌های زیادی برای کنترل و پیشگیری از انگومک مرکبات انجام شده و همچنان تحقیقات جدیدی در این زمینه انجام می‌شود.
علت انگومک مرکبات
علت بروز انگومک مرکبات به‌طور عمده به باکتری‌هایی از گونه “Candidatus Liberibacter” و نیز برخی از قارچ‌ها از جنس “Phytophthora” نسبت داده می‌شود. دو گونه قارچ از جنس “Phytophthora” به نام‌های P. nicotianae و P. citrophthora به عنوان شایع‌ترین و گسترده‌ترین عوامل انگومک مرکبات در باغ‌های مرکبات جهان دارای اهمیت است.
قارچ‌های جنس “Phytophthora” به عنوان عوامل انگومک مرکبات به طور عمده به دلیل توانایی‌شان در ایجاد عفونت‌های وسیع و پیچیده در ریشه و طوقه درختان مرکبات شناخته شده‌اند. این قارچ‌ها به طور معمول از طریق آب و هوا، خاک یا ابزارهای آلات کشاورزی به درختان منتقل می‌شوند. آب و هوای مرطوب و مرطوب، همچنین خاکهای چسبنده و رطوبت‌دار محیطی که در آن درختان مرکبات رشد می‌کنند، به انتشار این قارچ‌ها کمک می‌کنند.
علائم انگومک مرکبات
البته، علائم انگومک مرکبات ممکن است در انواع مختلفی از درختان مرکبات ظاهر شوند و با توجه به شرایط محیطی و عوامل متغیر دیگر، ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشند. اما در کل، علائم انگومک مرکبات عبارتند از:
- طوقه نارس و ناپایدار: یکی از علائم اصلی انگومک مرکبات، طوقه‌هایی نارس و ناپایدار است. این طوقه‌ها اغلب کوچکتر از طوقه‌های عادی مرکبات بوده و ناهمگن می‌باشند.
- ریشه کم‌رشد و ضعیف: درختان مبتلا به انگومک مرکبات معمولاً دارای ریشه‌های کم‌رشد و ضعیف هستند که باعث کاهش قابل توجهی در رشد و توسعه درخت می‌شود.
- ضعف رشد عمومی: درختان مبتلا به انگومک مرکبات ممکن است نشانه‌های ضعف رشد عمومی نشان دهند. این ضعف می‌تواند شامل کاهش افزایش طول شاخه‌ها، کمیابی ورق‌ها، و تاخیر در تولید میوه باشد.
- ریزش میوه‌های نارس و ناکامل: درختان مبتلا به انگومک مرکبات معمولاً میوه‌های نارس و ناکاملی تولید می‌کنند که به طور طبیعی به طور کامل رشد نکرده‌اند و به طور غیرمعمول درخت‌ها را ترکیب می‌کنند.
- تغییر در اندازه میوه‌ها: میوه‌های درختان مبتلا به انگومک مرکبات ممکن است اندازه کوچک‌تری داشته باشند و از نظر کمیت و کیفیت به تعداد کمتری از میوه‌های عادی تولید شده باشد.
- تغییر در رنگبندی و شکل میوه‌ها: ممکن است میوه‌ها دارای رنگ غیرطبیعی باشند یا شکل‌های غیرمعمولی داشته باشند که به علت اختلالات در توسعه و رشد میوه‌هاست.
- آسیب به طوقه و ریشه: بخش‌های طوقه و ریشه مرکبات ممکن است تحت تأثیر باکتری‌های انگومک قرار گرفته و آسیب ببینند، که این آسیب به شکل پوسیدگی و تغییرات در بافت‌ها مشاهده می‌شود.
برای کسب اطلاعات در مورد پوسیدگی فیتوفتورایی و راه های مقابله با آن کلیک کنید
سیکل پیشرفت انگومک
سیکل پیشرفت انگومک مرکبات شامل مراحل مختلفی از عفونت و گسترش باکتری‌های انگومک در درختان مرکبات است. این سیکل به طور کلی شامل مراحل زیر می‌شود:
- عفونت اولیه: در این مرحله، باکتری‌های انگومک از منابع آلوده به درخت مرکبات منتقل می‌شوند. این منابع می‌توانند شامل درختان مبتلا، حشرات پخش‌کننده باکتری و نیز مصنوعات آلوده باشند. باکتری‌ها از طریق مناطق آسیب دیده در درخت وارد می‌شوند، مانند زخم‌های ریشه و شاخه‌ها.
- گسترش باکتری: پس از ورود به درخت، باکتری‌ها شروع به گسترش در بافت‌های داخلی درخت می‌کنند. آنها به طور عمده در ریشه‌ها و بافت‌های عاملی نفوذ کرده و باعث تغییرات در بافت‌ها و ساختار داخلی درخت می‌شوند.
- انتشار و پخش: باکتری‌های انگومک به وسیله حشرات پخش‌کننده‌اش به دیگر درختان منتقل می‌شوند. این حشرات، مانند بومادهای چهارجوش، به ویژه در مناطق با آب و هوای گرم و مرطوب فعالیت دارند و با انتقال باکتری‌ها به سایر درختان، انگومک را به مناطق جدید منتشر می‌کنند.
- علائم بیماری: هنگامی که باکتری‌ها در درخت گسترش می‌یابند، علائم انگومک مرکبات ظاهر می‌شوند. این علائم شامل پوسیدگی ریشه و طوقه، ضعف رشد، ریزش میوه‌های نارس، کاهش عملکرد و تغییرات در شکل و اندازه میوه‌ها می‌شوند.
- تکثیر و انتشار بیشتر: باکتری‌ها در بافت‌های مختلف درخت ضربه می‌زنند و تعدادشان افزایش می‌یابد. این باکتری‌ها با تولید نواحی آلوده، مناطق جدیدی را برای رشد و انتشار خود ایجاد می‌کنند.
- تاثیرات طولانی مدت: از آنجا که باکتری‌ها باعث تغییرات در رشد، توسعه و عملکرد درختان مرکبات می‌شوند، تاثیرات طولانی مدت این بیماری می‌تواند به کاهش عملکرد محصولات و آسیب به صنعت مرکبات انجامد.
شرایط مناسب بروز انگومک مرکبات
شرایط محیطی متعددی می‌توانند برای بروز و گسترش انگومک مرکبات ایجاد شوند. باکتری‌های انگومک بسیار حساس به محیط زیست و شرایط آب و هوایی هستند، و در محیط‌های مشخصی می‌توانند به رشد و تکثیر بپردازند. در زیر، شرایط مناسب برای بروز انگومک مرکبات را می‌توانید مشاهده کنید:
- آب و هوای گرم و مرطوب: باکتری‌های انگومک مرکبات در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب بهتر رشد می‌کنند. مناطق با تابستان‌های گرم و مرطوب به عنوان محیط‌های مناسب برای انگومک مرکبات شناخته شده‌اند.
- خاک مرطوب و چسبنده: باکتری‌های انگومک مرکبات به خاکهای مرطوب و چسبنده واکنش مثبت نشان می‌دهند. این نوع خاک‌ها می‌توانند به جذب و نگهداری رطوبت کمک کنند و به رشد باکتری‌ها کمک می‌کنند.
- شاخصه‌های آلودگی و آسیب‌پذیری درختان: درختانی که شاخصه‌های آلودگی و آسیب‌پذیری بالا دارند، به احتمال زیاد به انگومک مرکبات آلوده می‌شوند. شاخصه‌های ضعف، مانند رشد ضعیف یا ضعف دفاعی، می‌توانند باکتری‌ها را تسهیل کنند.
- میزبانان میانی و پخش‌کنندگان: حشرات می‌توانند باکتری‌های انگومک را به درختان منتقل کنند. مثلاً بومادهای چهارجوش به عنوان پخش‌کنندگان باکتری‌ها شناخته شده‌اند.
- بیماری‌های همزمان: وجود بیماری‌های دیگر درختی می‌تواند سیستم ایمنی درخت را تضعیف کند و به انگومک مرکبات راحتی بیشتری بدهد.
- کنترل نهاده‌ها: استفاده از کنترل‌های نهاده‌ها مثل کودهای غذایی بازیگری می‌کند. باکتری‌ها می‌توانند از این کودها بهره ببرند و به رشد و گسترش خود ادامه دهند.
پیشگیری از انگومک مرکبات
پیشگیری از انگومک مرکبات بسیار مهم است تا به کاهش گسترش این بیماری و حفظ سلامت درختان مرکبات کمک شود. در ادامه، راه‌های مختلف پیشگیری از انگومک مرکبات را بررسی خواهیم کرد:
- انتخاب ورقه‌ها و پایگاه‌های مقاوم: برای کاشت درختان مرکبات، از ارقام و گونه‌های مقاوم به انگومک مرکبات استفاده کنید. این ارقام معمولاً از میزبانی کمتری برخوردار هستند و به راحتی توانایی مقابله با این بیماری را دارند.
- مراقبت از خاک و زهکشی مناسب: حفظ سلامتی خاک و اجتناب از آب‌بستگی در منطقه کاشت می‌تواند به جلوگیری از انگومک مرکبات کمک کند. این کار به جلوگیری از رطوبت زیاد در خاک و منع تجمع آب کمک می‌کند که می‌تواند به گسترش باکتری‌ها کمک کند.
- مدیریت آفات و حشرات: حشرات مختلف می‌توانند باکتری‌های انگومک را به درختان مرکبات منتقل کنند. کنترل حشرات پخش‌کننده باکتری‌ها، مانند بومادهای چهارجوش، می‌تواند به کاهش انتشار بیماری کمک کند.
- کاشت در فاصله مناسب: فاصله مناسب بین درختان مرکبات می‌تواند از انتقال سریع باکتری‌ها از درخت به درخت دیگر جلوگیری کند.
- ضدعفونی ابزارها: ابزارهای کشاورزی مانند قیچی‌ها و ابزارهای قطع و اندازه‌گیری باید به طور منظم ضدعفونی شوند تا از انتقال باکتری‌ها به درختان دیگر جلوگیری شود.
- کاهش تراکم درختان: تراکم زیاد درختان می‌تواند به انتشار سریع‌تر باکتری‌ها کمک کند. کاهش تراکم درختان و تهویه مناسب می‌تواند در کنترل انگومک مرکبات موثر باشد.
- استفاده از مدیریت میزبانان میانی: کنترل میزبانان میانی مثل حشرات پخش‌کننده باکتری و کنترل آفات می‌تواند به جلوگیری از انتقال باکتری‌ها به درختان دیگر کمک کند.
- کنترل آب و هوا: به دلیل اینکه باکتری‌ها به طور عمده توسط آب منتقل می‌شوند، مدیریت مناسب آبیاری و کاهش میزان رطوبت می‌تواند به کاهش انتشار بیماری کمک کند.
- کنترل تراکم میوه‌ها: تراکم بیش از حد میوه‌ها می‌تواند مناطق مختلف را برای رطوبت اضافی و جریان هوا بسته کند که ممکن است باکتری‌ها را تسهیل کند.
درمان انگومک مرکبات
در زیر، تعدادی از روش‌های در حال تحقیق و تجزیه و تحلیل برای درمان انگومک مرکبات ذکر شده‌اند:
- ضدعفونی با آنتی‌بیوتیک‌ها: تحقیقات در حال انجام است تا آنتی‌بیوتیک‌ها برای کنترل باکتری‌های انگومک مرکبات مؤثر باشند. اما در این زمینه، چالش‌های زیادی وجود دارد، از جمله مقاومت باکتری‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها.
- استفاده از بیولوژیک: استفاده از میکروارگانیسم‌ها یا مهارکننده‌های طبیعی می‌تواند به کنترل بیماری کمک کند. این روش‌ها هنوز در مراحل آزمایشی قرار دارند.
- استفاده از ارقام مقاوم: تلاش برای توسعه و انتخاب ارقام مقاوم به باکتری‌های انگومک مرکبات می‌تواند به کاهش اثرات بیماری کمک کند.
- مدیریت زمانی حشرات پخش‌کننده: کنترل حشرات پخش‌کننده باکتری می‌تواند به کاهش انتشار بیماری کمک کند.
- استفاده از RNAi: تکنیک RNAi (تداخل RNA) به عنوان یک روش بیولوژیکی در حال بررسی است که می‌تواند برای کاهش میزان باکتری‌ها در درختان مرکبات مؤثر باشد.
- تغییرات ژنتیکی: استفاده از تکنیک‌های مهندسی ژنتیک برای تغییر ژنوم باکتری‌های انگومک به منظور کاهش توانایی آنها در تجاوز به درختان مرکبات در حال مطالعه است.
