کودهای ریشه زا که به عنوان عواملی برای تحریک رشد گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرند، در واقع شامل موادی هستند که به گیاه کمک می‌کنند تا ریشه های خود را بیشتر توسعه دهد و در نتیجه، بتواند غذا و آب بیشتری را از خاک جذب کند.
این کودها ابتدا در دهه 1920 توسط دانشمندانی کشف شدند که به دنبال راهی برای افزایش تولید محصول در کشاورزی بودند. در ابتدا، کودهای ریشه زا شامل مواد شیمیایی مختلفی بودند که از جمله آن ها می‌توان به بنزیل آمینو پورین، ایزو پروپیل آدنوزین، نافتالن آسکوربیک اسید و ترکیبات آلی دیگر اشاره کرد.
اما در سال 1950، کشف شد که هورمون های گیاهی مثل اکسین ها (auxins)، سیتوکینین ها (cytokinins) و جیبرلین ها (gibberellins) نیز در افزایش رشد گیاهان دخیل هستند. در ادامه، اسید آبسیزیک (abscisic acid) و اتیلن (ethylene) نیز به عنوان هورمون های گیاهی دیگر شناخته شدند که در تحریک رشد گیاهان نقش دارند.
همچنین، این هورمون ها در طبیعت به صورت طبیعی در گیاهان وجود دارند و نقش مهمی در تنظیم رشد و توسعه گیاهان دارند. به همین دلیل، استفاده از کودهای ریشه زا در کشاورزی و باغبانی به عنوان یک روش برای افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصولات به کار می‌رود.
انواع کودهای ریشه زا
کودهای ریشه زا به دو گروه پودری و مایع تقسیم می‌شوند. هر کدام از این گروه ها شامل انواع مختلفی از کودهای ریشه زا هستند. در زیر به برخی از انواع معمول کودهای ریشه زا اشاره می‌کنم:
- کودهای ریشه زا پودری:
- ایبا (IBA)
- نافتالین استیک اسید (NAA)
- اسید آبسیزیک (ABA)
- کینتین (Kinetin)
این کودها باعث تحریک رشد ریشه ها و بهبود جذب آب و عناصر غذایی توسط گیاه می‌شوند.
- کودهای ریشه زا مایع:
- ایبوستیم (Epibrassinolide)
- اسید آسکوربیک (Ascorbic acid)
- اسید جیبرلینیک (Gibberellic acid)
- اتیلن (Ethylene)
این کودها به گیاه کمک می‌کنند تا سیستم ریشه خود را تقویت کند و در نتیجه، بهبودی در رشد و عملکرد گیاهان ایجاد کند.
مزایا استفاده از کودهای ریشه زا
استفاده از کودهای ریشه زا در کشاورزی و باغبانی به دلیل مزایای فراوانی که دارد، بسیار مفید است. در زیر به برخی از مزایای استفاده از کودهای ریشه زا اشاره می‌کنم:
- بهبود مکانیسم ریشه زایی در نهال ها و قلمه ها: استفاده از کودهای ریشه زا می‌تواند بهبودی در مکانیسم ریشه زایی در نهال ها و قلمه ها ایجاد کند. این کودها موادی را شامل می‌شوند که به گیاه کمک می‌کنند تا ریشه های خود را بیشتر توسعه دهد.
- افزایش مقاومت در برابر تنش ناشی از پیوند نهال یا قلمه: استفاده از کودهای ریشه زا می‌تواند به گیاه کمک کند تا مقاومت بیشتری در برابر تنش هایی که ناشی از پیوند نهال یا قلمه هستند، ایجاد کند.
- گسترش سریع سیستم ریشه پس از پیوند گیاه: استفاده از کودهای ریشه زا می‌تواند به گیاه کمک کند تا سیستم ریشه خود را پس از پیوند گیاه به سرعت گسترش دهد.
- تقویت سیستم رویشی برای رشد: استفاده از کودهای ریشه زا می‌تواند به گیاه کمک کند تا سیستم رویشی خود را تقویت کند و در نتیجه، بهبودی در رشد گیاهان ایجاد کند.
- جذب فوری عناصر غذایی توسط گیاهان و در نتیجه بهبود قابل توجه و سریع ریشه قلمه ها: استفاده از کودهای ریشه زا می‌تواند به گیاه کمک کند تا عناصر غذایی را به سرعت جذب کند و در نتیجه، بهبود قابل توجهی در رشد ریشه قلمه ها ایجاد کند.
بهترین زمان استفاده از کودهای ریشه زا
بهترین زمان برای استفاده از کودهای ریشه زا دوره نشاء می‌باشد. در این دوره، گیاهان در حال رشد ریشه هستند و نیاز به تقویت سیستم ریشه خود دارند. استفاده از کودهای ریشه زا در این دوره می‌تواند به گیاه کمک کند تا ریشه های خود را بیشتر توسعه داده و از عمق بیشتری آب و عناصر غذایی استفاده کند. در نتیجه، سیستم ریشه قوی تری شکل می‌گیرد که می‌تواند به رشد و توسعه سریع تر گیاه کمک کند و همچنین در برابر شرایط تنشی مانند خشکی و بیماری ها مقاومت بیشتری داشته باشد.
استفاده از کودهای ریشه زا در دوره های دیگر نیز ممکن است مفید باشد، اما در دوره نشاء به دلیل نیاز بیشتر گیاهان به تقویت سیستم ریشه، بهترین زمان استفاده از آنها می‌باشد. همچنین، توصیه می‌شود استفاده از این کودها را با توجه به نوع گیاه، شرایط خاک و شرایط آب و هوایی منطقه انجام دهید.
روش مصرف کودهای پودری
برای استفاده از کودهای ریشه زا پودری، می‌توانید به روش های زیر عمل کنید:
- اعمال کود به ریشه گیاه: در این روش، مقدار کمی از کود را با یک محلول آبی مخلوط کنید و سپس آن را به طور مستقیم بر روی ریشه گیاه اعمال کنید. برای این کار، می‌توانید از یک قلمه یا سوزن استفاده کنید تا کمی از کود را به داخل خاک در نزدیکی ریشه ها فشار دهید.
- افزودن کود به آب آبیاری: در این روش، می‌توانید مقدار کمی از کود را با آب آبیاری مخلوط کنید و سپس آن را بر روی خاک اعمال کنید. برای این کار، می‌توانید از پمپ آبیاری استفاده کنید تا محلول آبی کود را بر روی خاک پخش کند.
- مخلوط کردن کود با خاک: در این روش، می‌توانید کود را با خاک مخلوط کنید و آن را در زیر گیاه خاک بگذارید. برای این کار، می‌توانید خاک را باز کنید و کود را در زیر خاک قرار دهید و سپس خاک را به دوباره بپوشانید.
در هر یک از روش های فوق، میزان کود مصرفی باید با توجه به نوع گیاه، اندازه و عمق گیاه، و شرایط خاک و هوایی منطقه تعیین شود. همچنین، برای بهبود جذب کود توسط گیاه، می‌توانید کود را به صورت متناوب و با فواصل زمانی مناسب به گیاهان اعمال کنید.
روش مصرف کودهای مایع
برای استفاده از کودهای ریشه زای مایع، می‌توانید به روش های زیر عمل کنید:
- پاشش برگی: در این روش، می‌توانید مقدار کمی از کود را با آب مخلوط کرده و آن را با استفاده از یک پمپ پاشش برگی بر روی برگ‌های گیاه اعمال کنید. این روش سریعترین روش برای جذب کود توسط گیاه است و می‌تواند به گیاه کمک کند تا سریعتر بهبود پیدا کند.
- آبیاری مخلوط: در این روش، می‌توانید کود را با آب آبیاری مخلوط کرده و سپس آن را به طور مستقیم بر روی خاک اعمال کنید. این روش نیز به دلیل سرعت جذب کود توسط گیاه، مفید است.
- اعمال به ریشه گیاه: در این روش، می‌توانید کود را به صورت مستقیم بر روی ریشه گیاه اعمال کنید. برای این کار، می‌توانید مقدار کمی از کود را با یک محلول آبی مخلوط کرده و سپس آن را به طور مستقیم بر روی ریشه گیاه اعمال کنید.
میزان کود مصرفی باید با توجه به نوع گیاه، اندازه و عمق گیاه، و شرایط خاک و هوایی منطقه تعیین شود. همچنین، برای بهبود جذب کود توسط گیاه، می‌توانید کود را به صورت متناوب و با فواصل زمانی مناسب به گیاهان اعمال کنید. همچنین، پیش از استفاده از کودهای ریشه زا مایع، توصیه می‌شود روی بستگی های موجود بر روی بسته بندی آنها دقت کنید و دستورالعمل های استفاده را به دقت مطالعه کنید.
کودهای ریشه زایی طبیعی
کودهای ریشه زای طبیعی معمولاً شامل مواد آلی و معدنی طبیعی هستند که به گیاهان کمک می‌کنند تا سیستم ریشه خود را تقویت کنند و بهبود یابند. برخی از انواع کودهای ریشه زای طبیعی عبارتند از:
- کود کمپوست: این کود شامل مواد آلی نشانه‌دار شده در حین تجزیه و تحلیل مواد آلی مانند سبزیجات، پوست میوه‌ها، برگ‌های پایین آمده از درختان، کود حیوانی و … است. کود کمپوست برای بهبود ساختار خاک، افزایش حجم خاک و بالا بردن محتویات آن از جمله عناصر غذایی و آب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- کود پوست کرم‌ها: این کود شامل پوست کرم های کره‌ای است که به عنوان ماده آلی ضایعات حیوانی به دست می‌آید. این کود حاوی نیتروژن، فسفر، پتاسیم و عناصر غذایی دیگر است که به گیاهان کمک می‌کند تا رشد و توسعه خود را بهبود بخشند.
- کود آلژینات: این کود حاوی آلژینات، یک ماده آلی طبیعی است که از جلبک‌ها به دست می‌آید. آلژینات می‌تواند به گیاهان کمک کند تا سیستم ریشه خود را تقویت کنند و بهبود یابند.
- کود سیماندان: این کود شامل پلی‌ساکاریدهای طبیعی است که از گیاهانی مانند سیماندان به دست می‌آیند. این کود به گیاهان کمک می‌کند تا سیستم ریشه خود را تقویت کرده و بهبود یابند.
کود های ریشه زایی شیمیایی
کودهای ریشه زایی شیمیایی شامل مواد شیمیایی که به گیاهان کمک می‌کند سیستم ریشه خود را تقویت کنند و بهبود یابند، هستند. برخی از انواع کودهای ریشه زایی شیمیایی عبارتند از:
- کود نیتروژنه (N): این کود معمولاً شامل اوره، نیترات، نیتریت و آمونیوم است. نیتروژن به گیاهان کمک می‌کند تا سریعتر رشد کنند و سبز شوند.
- کود فسفره (P): این کود شامل فسفات است که به گیاهان کمک می‌کند تا سیستم ریشه خود را تقویت کنند و رشد خود را بهبود بخشند.
- کود پتاسیم (K): این کود شامل کلرید پتاسیم و سولفات پتاسیم است که به گیاهان کمک می‌کند تا مقاومت خود را در برابر تنش‌های مختلف افزایش دهند و رشد خود را بهبود بخشند.
- کود کلسیم (Ca): این کود به گیاهان کمک می‌کند تا سیستم ریشه خود را تقویت کرده و بهبود یابند.
- کود آهن (Fe): این کود به گیاهان کمک می‌کند تا سیستم ریشه خود را تقویت کرده و بهبود یابند، همچنین بهبود تولید کلروفیل و رنگ گل‌ها را نیز افزایش می‌دهد.
توجه داشته باشید که میزان کود مصرفی باید با توجه به نوع گیاه، اندازه و عمق گیاه، و شرایط خاک و هوایی منطقه تعیین شود. همچنین، برای بهبود جذب کود توسط گیاه، می‌توانید کود را به صورت متناوب و با فواصل زمانی مناسب به گیاهان اعمال کنید. در هر صورت، پیش از استفاده از هر نوع کود، توصیه می‌شود دستورالعمل های استفاده را به دقت مطالعه کنید.
عوارض استفاده بیش از حد کود ریشه زا
مصرف بیش از حد کودهای ریشه زایی می‌تواند عوارض جدی برای گیاهان، خاک و محیط زیست داشته باشد. برخی از عوارض مصرف بیش از حد کودهای ریشه زایی عبارتند از:
- افزایش شدید نیترات خاک: مصرف بیش از حد کودهای حاوی نیتروژن می‌تواند منجر به افزایش شدید سطح نیترات در خاک شود، که می‌تواند به افزایش آلودگی زیست محیطی و بهبود کیفیت آب زیرزمینی منجر شود.
- رشد نامتعادل گیاهان: مصرف بیش از حد کودهای ریشه زایی ممکن است باعث رشد نامتعادل گیاهان شود. به عنوان مثال، مصرف بیش از حد کودهای حاوی نیتروژن می‌تواند به رشد سریع برگ‌ها و ساقه‌ها و کاهش تولید میوه منجر شود.
- آلودگی زیست محیطی: مصرف بیش از حد کودهای ریشه زایی ممکن است منجر به آلودگی زیست محیطی شود، به دلیل افزایش مقدار عناصر آلوده در خاک و آب زیرزمینی.
- کاهش باکتری‌های مفید خاک: مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی می‌تواند باعث کاهش باکتری‌های مفید خاک شود، که می‌تواند به کاهش کیفیت خاک و رشد نامناسب گیاهان منجر شود.
- سمیت برای گیاهان: مصرف بیش از حد کودهای ریشه زایی شیمیایی می‌تواند باعث سمیت برای گیاهان شود و باعث مرگ آنها شود.
توصیه می‌شود که میزان کود مصرفی باید با توجه به نوع گیاه، اندازه و عمق گیاه، و شرایط خاک و هوایی منطقه تعیین شود و همچنین دستورالعمل های مصرف کودها را به دقت مطالعه کنید. همچنین، می‌توانید از کودهای طبیعی مانند کود کمپوست و کود پوست کرم‌ها استفاده کنید که برای گیاهان بسیار مفید هستند و برای محیط زیست نیز ضرر کمتری دارند.
