هورمون گیاهی و انواع آن را بشناسیم!

هورمون‌های گیاهی یا فیتوهورمون‌ها، ترکیبات شیمیایی هستند که توسط گیاه تولید می‌شوند و در تنظیم فرآیندهای مختلف زیستی گیاهان نقش دارند. این هورمون‌ها دارای اثرات متعددی بر رشد، اندام‌زایی و تکوین گیاه، رویان‌زایی، مقابله با پاتوژن‌ها، پاسخ گیاه به استرس‌ها و تولیدمثل گیاه هستند.

انواع هورمون های گیاهی

1. اکسین ها:

اکسین‌ها یکی از انواع هورمون‌های گیاهی هستند و در تنظیم رشد و توسعه گیاهان نقش دارند. این هورمون‌ها مسئول بسیاری از فرآیندهای زیستی در گیاهان مانند رشد ساقه و ریشه، توسعه برگ‌ها، شاخه‌ها و میوه‌ها، جذب آب توسط ریشه‌ها، واکنش به تنش‌های محیطی و غیره هستند.

اکسین‌ها در انواع مختلفی در گیاهان تولید می‌شوند، اما بیشترین تعداد آن‌ها در سرشاخه‌ها و ریشه‌ها و همچنین در برگ‌های جوان و میوه‌ها قابل شناسایی هستند. این هورمون‌ها توسط برگ‌ها و کرم‌های ریشه تولید می‌شوند و از ریشه‌ها به سایر اجزای گیاه منتقل می‌شوند.

اکسین‌ها به دلیل خواص خاص خود، در کشاورزی و باغبانی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از کاربردهای اکسین‌ها عبارتند از:

1. رشد گیاهان: اکسین‌ها در تنظیم رشد گیاهان نقش دارند و می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا به طور سریع‌تر رشد کنند.
2. توسعه برگ‌ها: اکسین‌ها در توسعه برگ‌ها نقش دارند و می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا برگ‌های بیشتری تولید کنند.
3. شاخه‌زایی: اکسین‌ها در شاخه‌زایی گیاهان نقش دارند و می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا شاخه‌های بیشتری تولید کنند.
4. ریشه‌زایی: اکسین‌ها در ریشه‌زایی گیاهان نقش دارند و می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا ریشه‌های بیشتری تولید کنند.
5. جلوگیری از ریزش میوه: اکسین‌ها می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا میوه‌های بیشتری تولید کنند و از ریزش زودرس آن‌ها جلوگیری کنند.
6. تنظیم رشد گیاهان در شرایط تنش: اکسین‌ها در تنظیم رشد گیاهان در شرایط تنش نظیر خشکی، شوری و آلودگی به سموم محیطی نقش دارند.

برای کسب اطلاعات در مورد انواع کودها کلیک کنید

2. جیبرلین ها:

جیبرلین‌ها یکی از انواع هورمون‌های گیاهی هستند که در تنظیم رشد و توسعه گیاهان نقش دارند. این هورمون‌ها مسئول بسیاری از فرآیندهای زیستی در گیاهان مانند رشد ساقه و ریشه، توسعه برگ‌ها، شاخه‌ها و میوه‌ها، جذب آب توسط ریشه‌ها، واکنش به تنش‌های محیطی، شکوفایی و غیره هستند.

جیبرلین‌ها در انواع مختلفی در گیاهان تولید می‌شوند، اما بیشترین تعداد آن‌ها در سرشاخه‌ها و ریشه‌ها و همچنین در برگ‌های جوان قابل شناسایی هستند. این هورمون‌ها توسط برگ‌ها و کرم‌های ریشه تولید می‌شوند و از ریشه‌ها به سایر اجزای گیاه منتقل می‌شوند.

جیبرلین‌ها به دلیل خواص خاص خود در کشاورزی و باغبانی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از کاربردهای جیبرلین‌ها عبارتند از:

1. رشد گیاهان: جیبرلین‌ها در تنظیم رشد گیاهان نقش دارند و می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا به طور سریع‌تر رشد کنند.
2. شکوفایی: جیبرلین‌ها در شکوفایی گیاهان نقش دارند و می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا به طور سریع‌تر و با بیشترین تعداد گل و میوه شکوفه بزنند.
3. جلوگیری از ریزش میوه: جیبرلین‌ها می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا میوه‌های بیشتری تولید کنند و از ریزش زودرس آن‌ها جلوگیری کنند.
4. تنظیم رشد گیاهان در شرایط تنش: جیبرلین‌ها در تنظیم رشد گیاهان در شرایط تنش نظیر خشکی، شوری و آلودگی به سموم محیطی نقش دارند.
5. کاهش دوره بذردهی: استفاده از جیبرلین‌ها می‌تواند باعث کاهش دوره بذردهی گیاهان شود و از زمان بیشتری برای تولید محصول جلوگیری کند.

در کل، جیبرلین‌ها به دلیل خواص خاص خود، می‌توانند به گیاهان در تنظیم رشد و توسعه، جلوگیری از ریزش میوه، بهبهبود شکوفایی، بهبود مقاومت در برابر تنش‌های محیطی و بهبود عملکرد گیاهان کمک کنند. همچنین، در کشاورزی و باغبانی، استفاده از جیبرلین‌ها به عنوان عامل رشددهنده برای تولید محصولات با کیفیت بالا و افزایش عملکرد به کار می‌رود.

به عنوان مثال، در برخی محصولاتی مانند گیاهان دارویی، سبزیجات و میوه‌ها، استفاده از جیبرلین‌ها به عنوان عامل رشددهنده می‌تواند منجر به تولید بیشتر، رشد سریع‌تر و بهبود کیفیت محصولات شود. همچنین، در برخی گیاهان زینتی مانند گل‌ها، استفاده از جیبرلین‌ها می‌تواند به شکوفایی بیشتر و طولانی‌تر آن‌ها کمک کند.

3. سیتوکینین ها:

سیتوکینین‌ها یکی از انواع هورمون‌های گیاهی هستند که در تنظیم رشد و توسعه گیاهان نقش دارند. این هورمون‌ها مسئول بسیاری از فرآیندهای زیستی در گیاهان مانند رشد ساقه و شاخه‌ها، توسعه برگ‌ها، جذب و استفاده از مواد مغذی، تنظیم رشد ریشه‌ها، شکوفایی و غیره هستند.

سیتوکینین‌ها در انواع مختلفی در گیاهان تولید می‌شوند، اما بیشترین تعداد آن‌ها در ناحیه‌های رشدی گیاه قابل شناسایی هستند. این هورمون‌ها توسط برگ‌ها، ریشه‌ها، شاخه‌ها و میوه‌ها تولید می‌شوند و از ریشه‌ها به سایر اجزای گیاه منتقل می‌شوند.

سیتوکینین‌ها به دلیل خواص خاص خود در کشاورزی و باغبانی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از کاربردهای سیتوکینین‌ها عبارتند از:

1. تنظیم رشد گیاهان: سیتوکینین‌ها در تنظیم رشد گیاهان نقش دارند و می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا به طور سریع‌تر رشد کنند.
2. تنظیم فرآیند شکوفایی: سیتوکینین‌ها در تنظیم فرآیند شکوفایی گیاهان نقش دارند و می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا به طور سریع‌تر و با بیشترین تعداد گل و میوه شکوفه بزنند.
3. جلوگیری از پیری گیاهان: سیتوکینین‌ها می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا پیری و خشک شدن زودرس برگ‌ها را به تأخیر بیندازند.
4. تنظیم رشد ریشه‌ها: سیتوکینین‌ها می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا ریشه‌های بیشتری را تولید کنند و در نتیجه بهبود جذب مواد مغذی و آب توسط گیاهان را بهبود بخشند.
5. تنظیم رشد گیاهان در شرایط تنش: سیتوکینین‌ها در تنظیم رشد گیاهان در شرایط تنش نظیر خشکی، شوری و آلودگی به سموم محیطی نقش دارند.
6. تنظیم تعادل بین رشد و تولید میوه: سیتوکینین‌ها به گیاهان کمک می‌کنند تا تعادل بین رشد و تولید میوه را حفظ کنند و به طور مثال، در تنظیم رشد شاخه‌ها و تولید میوه در درختان میوه نقش دارند.

در کشاورزی، علاوه بر استفاده از سیتوکینین‌ها به عنوان عوامل رشد، این هورمون‌ها می‌توانند به عنوان رقیق‌کننده‌های طبیعی در نگهداری میوه‌ها برای افزایش عمر مفید و کاهش ضایعات میوه‌ها نیز مورد استفاده قرار بگیرند.

4. اتیلن:

اتیلن یکی از انواع هورمون‌های گیاهی است که در تنظیم رشد و توسعه گیاهان نقش دارد. این هورمون‌ها مسئول بسیاری از فرآیندهای زیستی در گیاهان هستند مانند تنظیم رشد ساقه و شاخه‌ها، توسعه برگ‌ها، جذب و استفاده از مواد مغذی، تنظیم رشد ریشه‌ها، شکوفایی و غیره.

اتیلن در گیاهان به صورت طبیعی تولید می‌شود و در فرآیندهایی مانند شکوفایی، رسیدن میوه، رسیدن به نهایت رشد ساقه، و حتی در واکنش به شوک‌های محیطی نظیر خشکی، سرما، و آسیب‌های مکانیکی نقش دارد.

بعضی از کاربردهای اتیلن در کشاورزی عبارتند از:

1. تنظیم رشد و بلوغ میوه‌ها: اتیلن می‌تواند به گیاهان کمک کند تا به طور سریع‌تر به بلوغ برسند و میوه را تولید کنند.
2. کنترل سقوط برگ‌ها: اتیلن می‌تواند به گیاهان کمک کند تا برگ‌هایی که به پایین سقوط می‌کنند را کنترل کنند.
3. تنظیم رشد ساقه‌ها: اتیلن می‌تواند به گیاهان کمک کند تا رشد ساقه‌ها را تنظیم کنند و به طور مثال، به کاهش رشد ساقه‌ها در نواحی بالایی از گیاه کمک کنند.
4. تنظیم رشد ریشه‌ها: اتیلن می‌تواند به گیاهان کمک کند تا رشد ریشه‌ها را تنظیم کنند و به طور مثال، به افزایش رشد ریشه‌ها کمک کنند.
5. تنظیم بیوسنتز کلروفیل: اتیلن می‌تواند به گیاهان کمک کند تا بیوسنتز کلروفیل را تنظیم کنند و در نتیجه، بهبود عملکرد فتوسنتزی گیاهان را بهبود بخشند.
6. تنظیم واکنش به شوک‌های محیطی: اتیلن می‌تواند به گیاهان کمک کند تا به شوک‌های محیطی نظیر خشکی، سرما، و آسیب‌های مکانیکی بهتر و سریع‌تر واکنش نشان دهند.

5. اسید آبسیزیک:

اسید آبسیزیک یا ABA یکی از انواع هورمون‌های گیاهی است که در تنظیم رشد و توسعه گیاهان نقش دارد. این هورمون در فرآیندهایی مانند رشد ریشه‌ها، تنظیم ترشح آب و سایر فرآیندهای زیستی گیاهان نقش دارد.

ABA به عنوان یکی از انواع هورمون‌های گیاهی در تنظیم رشد و توسعه گیاهان نقش مهمی دارد. این هورمون می‌تواند به گیاهان کمک کند تا در شرایطی که آب در دسترس محدود است، زندگی بکنند. برای مثال، ABA می‌تواند به گیاهان کمک کند تا ترشح آب را محدود کنند و در نتیجه، در شرایط خشکی و افزایش دما بهتر بتوانند زندگی کنند.

بعضی از کاربردهای ABA در کشاورزی عبارتند از:

1. مقاومت به تنش‌های محیطی: ABA می‌تواند به گیاهان کمک کند تا در برابر تنش‌های محیطی نظیر خشکی، حرارت، نور زیاد و غیره مقاومت بهتری داشته باشند.
2. تنظیم رشد و بلوغ میوه‌ها: ABA می‌تواند به گیاهان کمک کند تا به طور سریع‌تر به بلوغ برسند و میوه را تولید کنند.
3. کنترل رشد گیاه در شرایط خشکی: ABA می‌تواند به گیاهان کمک کند تا رشدشان را در شرایط خشکی کنترل کنند.
4. تنظیم رشد ریشه‌ها: ABA می‌تواند به گیاهان کمک کند تا رشد ریشه‌ها را تنظیم کنند و به طور مثال، به افزایش رشد ریشه‌ها کمک کنند.
5. تنظیم واکنش به تنش حرارتی: ABA می‌تواند به گیاهان کمک کند تا به تنش حرارتی بهتر و سریع‌تر واکنش نشان دهند.
6. تنظیم بیوسنتز کلروفیل: ABA می‌تواند به گیاهان کمک کند تا بیوسنتز کلروفیل را تنظیم کنند و در نتیجه، بهبود عملکرد فتوسنتزی گیاهان را بهبود بخشند.

6. براسینواستروئیدها:

براسینواستروئیدها (Brassinosteroids) یا به اختصار BRs، یکی از انواع هورمون‌های گیاهی هستند که در تنظیم رشد و توسعه گیاهان نقش دارند. این هورمون‌ها بر اساس ساختار شیمیایی‌شان، به دو دسته سیکلیک و نا سیکلیک تقسیم می‌شوند.

از جمله خصوصیات برجسته BRs می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تحریک رشد: BRs می‌توانند رشد گیاهان را تحریک کنند و باعث افزایش طول ساقه و ریشه شوند. همچنین، برای افزایش فعالیت سلول‌های رشدی، تقویت سلول‌هایی که در فرآیند تقسیم سلولی شرکت می‌کنند و افزایش حجم سلولی مؤثر هستند.
2. تنظیم توسعه گیاهی: BRs می‌توانند در تنظیم توسعه گیاهی مؤثر باشند. این هورمون‌ها با تنظیم رشد ساقه، ریشه، برگ و گل، توسعه و رشد گیاهان را تنظیم می‌کنند.
3. افزایش مقاومت به تنش‌های محیطی: BRs می‌توانند به گیاهان در برابر تنش‌های محیطی نظیر خشکی، شوری، سرما و گرما کمک کنند و مقاومت گیاهان را در برابر این تنش‌ها افزایش دهند.
4. تنظیم عملکرد فتوسنتزی: BRs می‌توانند عملکرد فتوسنتزی را تقویت کنند و به افزایش تولید انرژی برای گیاه کمک کنند.
5. تنظیم برخی فعالیت‌های فیزیولوژیکی: BRs می‌توانند در تنظیم فعالیت‌های فیزیولوژیکی مانند تولید انزیم‌ها، پروتئین‌ها و دیگر متابولیت‌ها در گیاهان نقش داشته باشند.
6. تنظیم واکنش به عوامل خارجی: BRs می‌توانند به گیاهان در تنظیم واکنش به عوامل خارجی نظیر نور، حرارت، هوا و غیره کمک کنند.
7. تنظیم تولید بذر: BRs می‌توانند در تنظیم تولید بذر مؤثر باشند و به افزایش تعداد و کیفیت بذر کمک کنند.

7. جاسمونات ها:

جاسمونات‌ها (Jasmonates) یکی از انواع هورمون‌های گیاهی هستند که در بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیکی گیاهان نقش دارند. این هورمون‌ها بر اساس ساختار شیمیایی‌شان، به دو دسته جاسمونیک اسید (Jasmonic acid) و جاسمونات‌های مشتق شده (Jasmonates derivatives) تقسیم می‌شوند.

از جمله خصوصیات برجسته جاسمونات‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تنظیم رشد و توسعه گیاهی: جاسمونات‌ها در تنظیم رشد و توسعه گیاهان مؤثر هستند. این هورمون‌ها می‌توانند با تنظیم طول ساقه، ریشه، برگ و گل، توسعه و رشد گیاهان را تنظیم کنند.
2. تنظیم واکنش به تنش‌های محیطی: جاسمونات‌ها می‌توانند در تنظیم واکنش گیاهان به تنش‌های محیطی نظیر خشکی، شوری، سرما و گرما کمک کنند. این هورمون‌ها با فعال‌سازی سیستم‌های مقاومت به تنش در گیاهان، به افزایش مقاومت آنها در برابر تنش‌های محیطی کمک می‌کنند.
3. تنظیم واکنش به آفات و بیماری‌ها: جاسمونات‌ها می‌توانند در تنظیم واکنش گیاهان به آفات و بیماری‌ها نیز مؤثر باشند. این هورمون‌ها با فعال‌سازی سیستم‌های مقاومت به آفات و بیماری‌ها در گیاهان، به افزایش مقاومت آنها در برابر این عوامل کمک می‌کنند.
4. تنظیم تولید متابولیت‌های ثانویه: جاسمونات‌ها می‌توانند در تنظیم تولید متابولیت‌های ثانویه مانند ترپنوئیدها، فنل‌ها و آلکالوئیدها مؤثر باشند. این متابولیت‌ها می‌توانند در تنظیم واکنش گیاهان به تنش‌های محیطی، آفات و بیماری‌ها نیز مؤثر باشند.
5. تنظیم عملکرد فتوسنتزی: جاسمونات‌ها می‌توانند عملکرد فتوسنتزی را نیز تنظیم کنند و به افزایش تولید انرژی برای گیاه کمک کنند.
6. تنظیم تولید بذر: جاسمونات‌ها می‌توانند در تنظیم تولید بذر مؤثر باشند و به افزایش تعداد و کیفیت بذر کمک کنند.
7. تنظیم درد و صدمات: جاسمونات‌ها می‌توانند در تنظیم واکنش گیاهان به درد و صدمات نیز مؤثر باشند. این هورمون‌ها با فعال‌سازی سیستم‌های مقاومت به درد و صدمات در گیاهان، به افزایش مقاومت آنها در برابر این عوامل کمک می‌کنند.
8. تنظیم تمایل به خزانه‌سازی: جاسمونات‌ها می‌توانند در تنظیم تمایل گیاهان به خزانه‌سازی مؤثر باشند. این هورمون‌ها با تنظیم فعالیت ژن‌های مرتبط با خزانه‌سازی در گیاهان، به افزایش خزانه‌سازی آنها کمک می‌کنند.

شرایط استفاده از هورمون های گیاهی

استفاده از هورمون‌های گیاهی می‌تواند برای گیاهان مفید باشد، اما برای بهترین نتیجه‌گیری، باید شرایط استفاده از هورمون‌های گیاهی را به درستی رعایت کرد. در زیر شرایط استفاده از هورمون‌های گیاهی برای به حداکثر رساندن نتیجه مطلوب ذکر شده است:

1. تعداد و زمان استفاده: تعداد و زمان استفاده از هورمون‌های گیاهی باید به درستی تعیین شود. برای مثال، استفاده از هورمون‌های رشد باید در زمان‌هایی انجام شود که گیاهان در حال رشد و توسعه هستند و استفاده از هورمون‌های تنظیم کننده‌ی رشد باید در زمان‌هایی انجام شود که گیاهان با تنش مواجه هستند.
2. دما و رطوبت: دما و رطوبت باید در شرایط مناسب برای استفاده از هورمون‌های گیاهی باشد. در برخی موارد، استفاده از هورمون‌های گیاهی در دماهای بالاتر می‌تواند بهترین نتیجه را برای گیاهان داشته باشد، در حالی که در برخی موارد دمای پایین‌تر می‌تواند مفید باشد.
3. نوع گیاه: نوع گیاه نیز باید در نظر گرفته شود. استفاده از هورمون‌های گیاهی برای هر نوع گیاه ممکن است متفاوت باشد و برخی از هورمون‌های گیاهی ممکن است برای برخی گیاهان مضر باشند.
4. مقدار استفاده: مقدار استفاده از هورمون‌های گیاهی نیز باید به درستی تعیین شود. استفاده از مقدار زیادی هورمون می‌تواند به گیاهان آسیب برساند و استفاده از مقدار کمتر از حد مطلوب نتیجه مطلوبی را به دنبال نداشته باشد.
5. نحوه‌ی استفاده: نحوه‌ی استفاده از هورمون‌های گیاهی نیز باید به درستی تعیین شود. برای مثال، استفاده از هورمون‌های گیاهی به صورت پاششی، آبیاری، خاکی، برگی و … ممکن است به نتایج متفاوتی منجر شود.