شانکر گیاهی یک بیماری گیاهی است که به عنوان شانکر باکتریایی، بیماری بلاست جوانه، بلاست شکوفه، خشکیدگی باکتریایی سرشاخه و همچنین بیماری سوختگی سیخک نیز شناخته می‌شود. این بیماری در گیاهان مختلف، از جمله محصولات باغی و مزارع زراعی، شامل سیب، گلابی، شلیل، گوجه فرنگی، سیب زمینی و غیره رخ می‌دهد.
علت بروز شانکر
علت بروز بیماری شانکر گیاهی به ورود باکتری‌های خاص به گیاهان می‌باشد. دو گونه اصلی باکتری که در بروز این بیماری نقش دارند، Agrobacterium و Pseudomonas هستند.
- باکتری Agrobacterium: این باکتری معمولاً از طریق زخم‌ها، شکاف‌ها یا آسیب‌های دیگری که در ساقه‌ها، شاخه‌ها و سایر اجزای گیاه ایجاد می‌شود، وارد گیاه می‌شود. بعد از ورود، باکتری Agrobacterium یک قطعه DNA به نام plasmid T-DNA را به گیاه منتقل می‌کند. این T-DNA در سلول‌های گیاهی جدید القا می‌شود و باعث ایجاد شانکرها یا سوختگی‌ها در ساقه و سایر اجزای گیاه می‌شود. این شانکرها می‌توانند زخم‌های باز در گیاه ایجاد کنند و باعث عفونت دیگر باکتری‌ها شوند.
- باکتری Pseudomonas: این باکتری نیز می‌تواند با ورود از طریق زخم‌ها یا آسیب‌های دیگر به گیاه، عفونت را ایجاد کند. باکتری Pseudomonas باعث تولید انواع مختلفی از سموم و آنزیم‌ها می‌شود که باعث تخریب بافت‌های گیاهی می‌شوند، منجر به تشکیل شانکرها و سوختگی‌ها می‌گردند.
- عواملی مانند شرایط آب و هوایی مناسب برای رشد و گسترش باکتری‌ها، ضعف سیستم مقاومتی گیاه، آسیب‌های مکانیکی و زخم‌های پارازیتیک قبلی نیز می‌توانند به افزایش احتمال بروز بیماری شانکر گیاهی کمک کنند. همچنین، انتقال باکتری‌ها از گیاهان به گیاهان دیگر نیز می‌تواند به منشأ شیوع این بیماری در مناطق وسیع‌تر کمک کند.
علائم شانکر
علائم بیماری شانکر گیاهی ممکن است بسته به نوع گیاه مورد تهاجم و باکتری موجود، متفاوت باشند. با این حال، برخی از علائم عمومی این بیماری عبارتند از:
- تشکیل شانکرها یا سوختگی‌ها: یکی از علائم اصلی شانکر گیاهی، تشکیل زخم‌ها، شانکرها یا سوختگی‌ها در ساقه‌ها، شاخه‌ها، شکوفه‌ها و سایر اجزای گیاه است. این زخم‌ها معمولاً با رنگ تیره و خاکستری تا قهوه‌ای بوده و ممکن است باعث ضعف و تخریب بافت‌های گیاهی شوند.
- تغییر رنگ و شکل اجزای گیاهی: برخی از گیاهان ممکن است دارای تغییر رنگ و شکل باشند. به عنوان مثال، سبزه‌ها ممکن است زرد یا قهوه‌ای شوند و شکل شاخه‌ها و ساقه‌ها تغییر کند.
- تغییرات در رشد و توسعه گیاه: بیماری شانکر گیاهی ممکن است باعث تغییرات در رشد و توسعه گیاه شود. گیاهان ممکن است به صورت غیرطبیعی رشد کنند، به طور غیرمنتظره زیاد شوند یا به صورت غیرعادی کوچک شوند.
- ریزش برگ‌ها و شکوفه‌ها: در برخی موارد، بیماری شانکر گیاهی می‌تواند باعث ریزش برگ‌ها و شکوفه‌ها شود. گیاهان ممکن است برگ‌ها و شکوفه‌های خود را قبل از وقت عادی رها کنند.
- ضعف عمومی گیاه: با توجه به تخریب بافت‌های گیاهی و کاهش عملکرد سیستم غده‌ای گیاه، شانکر گیاهی می‌تواند به ضعف عمومی گیاه منجر شود. این ضعف می‌تواند در رشد و توسعه عمومی گیاه تاثیرگذار باشد.
عوارض شانکر گیاهی
بیماری شانکر گیاهی می‌تواند عوارض و ضررهای جدی را در گیاهان ایجاد کند. در زیر، عوارض اصلی این بیماری را بررسی می‌کنیم:
- آسیب به بافت‌های گیاهی: شانکرها یا سوختگی‌های موجود در گیاه باعث تخریب بافت‌های گیاهی می‌شوند. این آسیب به بافت‌ها می‌تواند تغییرات ساختاری و عملکردی در گیاه ایجاد کند که ممکن است منجر به ضعف عمومی گیاه شود و رشد و توسعه صحیح آن را مختل کند.
- کاهش عملکرد و عمر مفید گیاه: بیماری شانکر گیاهی باعث کاهش عملکرد محصولات گیاهی می‌شود. با تخریب بافت‌های گیاهی، عملکرد عمومی گیاه متضرر می‌شود و ممکن است تولید محصولات کاهش یابد. علاوه بر این، شانکر گیاهی ممکن است عمر مفید گیاه را نیز کاهش دهد و به ضایعات و خسارتهای اقتصادی برای باغداران و کشاورزان منجر شود.
- افزایش احتمال عفونتهای ثانویه: با باز شدن شانکرها و زخم‌های موجود در گیاه، میکروارگانیسم‌های دیگر می‌توانند به آسانی وارد شوند و عفونتهای ثانویه را ایجاد کنند. این عفونتها ممکن است علائم بیماری را تشدید کنند و خسارات بیشتری به گیاه وارد کنند.
- شیوع بیماری به گیاهان دیگر: باکتری‌های شانکر گیاهی معمولاً می‌توانند به راحتی از گیاهی به گیاه دیگر منتقل شوند. بنابراین، شانکر گیاهی می‌تواند منجر به شیوع بیماری در مناطق وسیع‌تر شود و گیاهان دیگر را نیز آلوده کند.
- ضرر اقتصادی: شانکر گیاهی می‌تواند به خسارتهای اقتصادی جدیدی برای باغداران و کشاورزان منجر شود. کاهش عملکرد محصولات، از بین رفتن محصولات باغی، نیاز به استفاده از محصولات شیمیایی برای کنترل بیماری و هزینه‌های مربوط به مدیریت بیماری می‌توانند همه به ضرر اقتصادی منجر شوند.
راه های مقابله با شانکر گیاهی
برای مقابله با بیماری شانکر گیاهی، می‌توان از روش‌های مختلف شیمیایی و غیرشیمیایی استفاده کرد. در زیر، روش‌های مهم مقابله با شانکر گیاهی را بررسی می‌کنیم:
- استفاده از ارقام مقاوم: یکی از راه‌های مهم برای مقابله با شانکر گیاهی، استفاده از ارقام مقاوم به بیماری است. ارقامی که مقاومت نسبی به شانکر گیاهی دارند، در مقابل عفونت و توسعه بیماری مقاومت بیشتری دارند. بنابراین، انتخاب و کشت ارقام مقاوم می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به شانکر گیاهی مؤثر باشد.
- بهبود شرایط رشد گیاه: تقویت سیستم ایمنی گیاه و بهبود شرایط رشد آن می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به شانکر گیاهی مؤثر باشد. این شامل مدیریت مناسب آبیاری، تغذیه مناسب، اراضی سالم، و کنترل عوامل استرس‌زا مانند نور، دما و تنش‌های آبی است.
- استفاده از روش‌های فیزیکی: برخی از روش‌های فیزیکی می‌توانند در کنترل شانکر گیاهی مفید باشند. مثال‌هایی از این روش‌ها عبارتند از پاشش آب تحت فشار بر روی گیاهان، حذف و از بین بردن اجزای بیماری‌زا از گیاهان و استفاده از تکنولوژی های مثل سیستم‌های آبیاری قطره‌ای که کاهش تماس گیاه با آب را فراهم می‌کند.
- استفاده از روش‌های بیولوژیکی: استفاده از عوامل زنده برای کنترل شانکر گیاهی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. برخی از باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌توانند به عنوان عوامل مهارکننده شانکر گیاهی عمل کنند. به عنوان مثال، استفاده از باکتری‌های روده‌ای مفید می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی گیاه و کاهش عفونتهای شانکری کمک کند.
- استفاده از محصولات شیمیایی: در صورت لزوم، می‌توان از محصولات شیمیایی برای کنترل شانکر گیاهی استفاده کرد. این شامل فungicides و bactericides است که که به طور مستقیم بر روی عوامل بیماری‌زا تأثیر می‌گذارند و آنها را کنترل می‌کنند. در انتخاب و استفاده از محصولات شیمیایی، به دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌های تولیدکنندگان و مقررات مربوطه توجه کنید.
- کنترل فیزیکوشیمیایی: برخی روش‌های فیزیکوشیمیایی می‌توانند نیز در کنترل شانکر گیاهی مؤثر باشند. مثال‌هایی از این روش‌ها عبارتند از استفاده از حرارت (استریلیزاسیون حرارتی)، استفاده از اشعه ماوراءبنفش (UV) و استفاده از آب اکسیژنه شده (اوکسیژنه کردن آب) برای کشت و ضدعفونی محیط کاشت.
شانکر زردآلو
شانکر باکترایی زردآلو یک بیماری گیاهی است که توسط باکتری Xanthomonas arboricola pv. pruni ایجاد می‌شود. این بیماری بر روی درختان زردآلو و سایر گونه‌های خانواده Rosaceae تأثیر می‌گذارد. در زیر، اطلاعات کاملی درباره شانکر باکترایی زردآلو را بررسی خواهیم کرد:
- علائم بیماری: شانکر باکترایی زردآلو معمولاً با ظهور لکه‌های آبی یا زرد روی برگ‌ها، ساقه‌ها و شاخه‌ها آغاز می‌شود. این لکه‌ها به طور تدریجی بزرگتر می‌شوند و رنگ قهوه‌ای تیره یا مشکی دریافت می‌کنند. در موارد شدید، ممکن است شکاف‌های ریز در اطراف لکه‌ها شکل گیرند و باعث بروز آسیب جدی در برگ‌ها و ساقه‌ها شوند. همچنین، رشد ضعیف، ریزش برگ و ضعف در محصول نیز ممکن است رخ دهد.
- عوامل تسهیل‌کننده: شرایط محیطی مانند رطوبت بالا، دمای معتدل تا گرم و وجود رطوبت در محیط اطراف گیاهان، باعث انتشار بیماری می‌شوند. همچنین، آسیب‌های مکانیکی روی گیاهان، نظیر زخم‌ها و شکستگی‌ها، وجود آفتان و تراکم بالای گیاهان نیز می‌توانند به افزایش ابتلا به شانکر باکترایی زردآلو کمک کنند.
- مدیریت بیماری: برای کنترل شانکر باکترایی زردآلو، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
- استفاده از ارقام مقاوم: انتخاب ارقام زردآلوی مقاوم به شانکر باکترایی می‌تواند در کاهش ابتلا به بیماری مؤثر باشد. ارقام مقاوم عموماً با عملکرد بهتر در مقابل این بیماری همراه هستند.
- مدیریت آب و رطوبت: جلوگیری از تجمع آب در محیط اطراف گیاهان و ایجاد شرایط آبیاری مناسب می‌تواند به کاهش ابتلا به شانکر باکترایی زردآلو کمک کند.
شانکر باکتریایی گوجه فرنگی
شانکر باکترایی یا “باکتریوز گوجه فرنگی” یک بیماری گیاهی است که توسط باکتری (Xcv) ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً بر روی گیاهان گوجه فرنگی و سایر گیاهان مانند سیب زمینی و فلفل قرار می‌گیرد. در زیر، برخی از اطلاعات کلی درباره شانکر باکترایی گوجه فرنگی را بررسی خواهیم کرد:
- علائم بیماری: شانکر باکترایی گوجه فرنگی معمولاً با ظهور لکه‌های آبی روشن یا زرد روی برگ‌ها شروع می‌شود. این لکه‌ها ممکن است به طور تدریجی بزرگتر شده و رنگ قهوه‌ای تیره یا مشکی دریابند. در صورت توسعه بیماری، شاخه‌ها، ساقه‌ها و میوه‌ها نیز ممکن است آلوده شوند و ضربه بیشتری ببینند. علاوه بر آن، ایجاد شکاف‌های ریز در بین رگ‌های برگ و ریزش برگ‌ها نیز ممکن است رخ دهد.
- عوامل تسهیل‌کننده: شرایط محیطی ایده‌آل برای رشد باکتری شانکر باکترایی شامل رطوبت بالا، دماهای معتدل تا گرم و وجود رطوبت در محیط اطراف گیاهان است. عوامل انتقالی مانند آب، آفتان، ابزارهای کشاورزی آلوده و حشرات نیز می‌توانند باعث انتشار بیماری شوند.
- مدیریت بیماری: برای کنترل شانکر باکترایی گوجه فرنگی، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
- استفاده از ارقام مقاوم: انتخاب ارقام گوجه فرنگی که مقاومت به شانکر باکترایی دارند، می‌تواند در کاهش ابتلا به بیماری مؤثر باشد. ارقام مقاوم معمولاً با عملکرد بهتر در مقابل این بیماری همراه هستند.
- مدیریت آب و رطوبت: ایجاد شرایط آبیاری مناسب و جلوگیری از تجمع آب در محیط اطراف گیاهان می‌تواند به کاهش ابتلا به شانکر باکترایی کمک کند. استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و جلوگیری از از آب روی برگ‌ها می‌تواند مفید باشد.
- مدیریت ضایعات گیاهی: حذف و زدودن بقایای گیاهی آلوده و ضایعات باغبانی، کاهش منبع انتشار باکتری در محیط را فراهم می‌کند. از جمله فعالیت‌های مرتبط با مدیریت ضایعات گیاهی می‌توان به جمع‌آوری و زدودن برگ‌ها و ساقه‌های آلوده، ضد عفونی کردن ابزارهای کشاورزی و جمع‌آوری و از بین بردن میوه‌های آلوده اشاره کرد.
- استفاده از محصولات ضدباکتری: در برخی موارد، استفاده از محصولات مختلف ضدعفونی کننده و ضدباکتری می‌تواند در کنترل شانکر باکترایی گوجه فرنگی مفید باشد. این محصولات عموماً شامل عناصری همچون مس، آهن و آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی هستند.
- مدیریت حشرات: حشراتی مانند سوسک‌ها و کنه‌ها می‌توانند به عنوان واسطه‌های انتقال باکتری شانکر باکترایی عمل کنند. بنابراین، کنترل حشرات با استفاده از روش‌های شیمیایی یا غیرشیمیایی، می‌تواند در کاهش ابتلا به بیماری مفید باشد.
